No tak. Za oknem niezła lipa. Coraz zzzimniej, coraz bardziej szaro. Tylko lipa jeszcze się złoci sercami liści. Jeśli nie musimy nigdzie wychodzić, najlepiej zaparzmy sobie lipowej, rozgrzewającej herbatki (np. naszej małopolskiej chluby – „Lipnickiej lipiny”), owińmy ciepłym, wełnianym kocem i poczytajmy ciekawostki o lipach.
8 CIEKAWOSTEK O LIPACH
#1 lipa a cytryna
Po łacinie nazywamy lipę Tilia. W większości języków Europy jej nazwa to wariant słowa: linde. Po angielsku jednak na lipę mówi się potocznie: lime tree, czyli… cytrynowe drzewo (kolejny powód, by uczyć się nazw łacińskich, jeśli przyjdzie nam robić zakupy w europejskich sklepach ogrodniczych).
#2 północna lipa
Lipa w stanie naturalnym występuje tylko na północnej półkuli. Najwięcej gatunków pochodzi z Azji, w Europie spotkamy najczęściej lipę drobnolistną i szerokolistną, głównie w lasach dębowo-grabowych.
Oto większość z ok. 30 znanych gatunków lipy:
Tilia americana L. – lipa amerykańska
Tilia amurensis – l. amurska
Tilia caroliniana – l. karolińska
Tilia chinensis – l. chińska
Tilia chingiana – l. Ching’a
Tilia cordata – l. drobnolistna
Tilia dasystyla
Tilia henryana – l. Henry’ego
Tilia hupehensis – l. Hubei
Tilia insularis
Tilia japonica
Tilia kiusiana
Tilia mandshurica – l. madżurska
Tilia maximowicziana
Tilia miqueliana
Tilia mongolica
Tilia nobilis – l. szlachetna
Tilia paucicostata
Tilia platyphyllos – l. szerokolistna
Tilia rubra – l. czerwona
Tilia tomentosa – l. srebrzysta
Tilia tuan.
#3 lipowe właściwości
Gdy zamkniemy oczy z łatwością przypomnimy sobie i poczujemy zapach lipcowego powietrza – wypełnionego słodkim aromatem lipowego nektaru, zbieranego przez tysiące pszczół na jeden z najsmaczniejszych smaków – lipowy miód. Ma on właściwości lecznicze, podobnie jak lipowe kwiaty – działa napotnie, rozgrzewająco, stymuluje odporność i dobry nastrój. Kwiaty te, tak samo, jak i młode liście, możemy zjadać na surowo.
#4 lipowe ubrania
W Epoce Brązu włókna łyka lipowego używane były do tkania odzieży. W Japonii lud Ainu używa kory lipy japońskiej /T. japonica/ do tworzenia attus – tradycyjnego stroju rdzennych mieszkańców wyspy.
#5 matrioszki
Prawdziwe matrioszki – rosyjska zabawka tzw. lalka w lalce, wykonywana jest tradycyjnie tylko z lipowego drzewa.
#6 stara i gruba
Lipy znane są ze swej długowieczności. 100-letnie okazy to nic niezwykłego, spotkamy je często przy starych kościółkach lub jako strażniczki przydrożnych kapliczek. W Niemczech w Oberbayern rośnie najstarsza europejska lipa, licząca sobie ok.1200 lat. W Szwajcarii znana jest lipa z Naters, o której wspomina dawny dokument z 1357 roku, nadmieniając, już wtedy była magnam – wielka… Tak, lipy potrafią być nie tylko wysokie (20-40m wysokości), ale także grubaśne. Lipa drobnolistna z Dąbrowy Zielonej miała w obwodzie pnia ponad 11m… powalił ją Orkan Ksawery, lecz z pewnością nie przyszło mu to łatwo.
#7 rodzina
Lipa należy do rodziny ślazowatych – Malvaceae. Oznacza to, że jest spokrewniona z takimi znanymi roślinami jak:
malwa
ketmia
bawełna
durian
baobab.
#8 chroni i uzdrawia
W wielu wierzeniach lipa ma wielkie moce uzdrawiania nie tylko poprzez napary, ale nawet samo dotknięcie czy przytulenie się do jej pnia. Lipy miały ponoć chronić przed uderzeniem piorunów, dlatego często sadzono nie w pobliżu kapliczek.
MIEJSKIE LIPY
Gdzie spotkamy w lipy w mieście? Te najstarsze i najokazalsze znajdziemy w pobliżu kościołów a także obiektów dworskich czy pałacowych, przeważnie w formie pięknych alej. Lipami obsadzane są też aleje parkowe i uliczne. Słynna główna ulica Wschodniego Berlina nosi nazwę Unten den Linden, czyli „pod lipami”. W słodkim cieniu tych drzew przewędrujemy od centrum miasta aż pod Bramę Brandemburską.
A w naszym mieście – Krakowie?
na Dębnikach znajduje się kilka pomników przyrody – a są to piękne lipy drobnolistne
na Bronowicach znajduje się słynny punkt widokowy Pod Lipą
w zespole dworskim w Branicach od strony ul. Sasanek podziwiać można leciwą lipę, która uzyskała status i ochronę, jako pomnik przyrody.
Lipy pojawiają się także w nowych nasadzeniach miejskich – wzdłuż szerokich chodników, w parkach i zieleńcach. Oto najciekawsze odmiany:
Tilia cordata 'Greenspire’ – szerokoowalna korona na prostym pniu, bardzo eleganckie drzewo. Odporna na warunki miejskie. Rośnie szybko to wysokości 15m przy średnicy nieco ponad 10m.
T. x europea 'Euchlora’ – ciemnozielona lipa o stożkowatym pokroju. Kwitnie krócej niż inne lipy.
T. x europea 'Pallida’ – ukośnie ułozone konary odchodzą regularnie od prostego pnia. Liście mają wyjątkowo świeży, jasny odcień zieleni.
T. x europea 'Wratislaviensis’ – lipowy olbrzym dorastający aż do 40m wysokości. Rośnie szybko tworząc imponującą, gęstą koronę.
T. tomentosa 'Brabant’- bardzo popularna odmiana. Liście od spodu są srebrzyste, dlatego lipa ta wygląda zachwycająco przy każdym powiewie wiatru. Nawet po przebarwieniu się długo pozostają na pędach. Wyjątkowo jak na lipę tolerancyjna odnośnie: podłoża, suszy i zanieczyszczeń.
T. tomentosa 'Varsaviensis’ – duże, ciemnozielone drzewo. Kwiaty mniej liczne niż u pozostałych lip pojawiają się też najpóźniej, bo na przełomie lipca i sierpnia, za to ich woń jest wyjątkowo upojna.
Nasze miejskie lipy zasługują na naszą atencję i uwielbienie. Są wrażliwe na zasolenie gleb, dlatego gdy w naszym sąsiedztwie rosną lipy, upewnijmy się, że zarząd zamiast soli sypać będzie zimą chodniki piaskiem.
