Jesienny jesion jeszcze walczy, jeszcze na osłoniętych stanowiskach wewnętrznych dziedzińców trzyma dzielnie na pędach ostatnie, cytrynowo-złote delikatne liście, które opadając powoli odsłaniają mocne, czarne pąki przyszłorocznej szaty. Od 30 lat Europa walczy o jesiony wyniosłe, bowiem są one zagrożone wyginięciem. Sytuacja ta sprawiła, że zaczęto przyglądać się tym drzewom ze słusznym sentymentem. Co warto wiedzieć o tajemniczych jesionach?
NIE ŚPIJ POD JESIONEM!
„Nie śpij pod jesionem” – przestrzegała Babcia. Gdy pytało się, dlaczego, odpowiadała, że pod jesionem się zasypia na wieki.
Być może miało to coś wspólnego z wersami Władysława Broniewskiego: „(…) jesionowa trumna wąska, a w niej twój głuchy sen, wieczysty (…)”?
Być może dlatego, iż wierzono, że jesion wierzchołkiem sięga nieba, a korzeniami, aż do piekła, więc pod jesionem we śnie można było trafić i tu i tam…
Być może chodziło o to, że jesiony rosną zawsze nad ciekami wodnymi, a jak mówią legendy i opowiastki mieszkają tam nie tylko pijawki, żaby i ważki. A od wilgoci z ziemi złapać można przecież wilka…
Ta zagadka z dzieciństwa, która możliwe, że nęka jeszcze innych, staje się tym bardziej zagadkowa, że wg nordyckich podań sen pod jesionem ma „krzepić ciało i umysł”. Według ichniejszych wierzeń z jesionu Yggdrasill zeszła na ziemię straszna i potężna rasa ludzi ze spiżu. Może to ich ataku na wnuczki obawiała się Babcia?
Liście z przykościelnego jesionu na szkockiej Wyspie Bute zjada się, by we śnie, który sprowadzą, ujrzeć oblicze ukochanej osoby, nawet jeśli się jej jeszcze nie poznało. Gdy młode małżeństwo się kłóci, pod ich materac wkłada się jesionowy liść, by przywrócić zgodę. Jesionowe ekstrakty leczą ze stanów zapalnych układ moczowy i rozstroje żołądka.
Pozostaje jedynie przełamać opory i spróbować latem pod jesionem się krótko zdrzemnąć i samemu sprawdzić, gdzie nas zabierze. Na wszelki wypadek nastawmy jednak budzik… i przywiążmy się za sznurówkę do ławki ogrodowej.
5 JESIENNYCH JESIONÓW
Jesion, który znamy z polskiego krajobrazu w formie półdzikich, przydrożnych szpalerów i nadrzecznych mokradeł to jesion wyniosły /Fraxinus excelsior/. W naturalnych zbiorowiskach roślinnych jesiony rosną tam, gdzie gleba jest wilgotna, głęboka i żyzna np. na terenie byłych i obecnych lasów łęgowych.
Cykl życia jesionu
Uzyskuje zdolność zawiązywania nasion dopiero po 30 roku życia.
Owoc (orzeszek), by skiełkować odpoczywa w ziemi pełen rok.
Młode jesiony cechuje wybitna odporność na zacienienie, lecz rosną szybko a wraz z nimi ich apetyt na światło. Tempo wzrostu drzewa na wysokość spada dopiero, gdy drzewo osiągnie wiek… 100 lat. W tym czasie dorasta do 40m. Wtedy dopiero zaczyna przybierać na szerokości.
Jesiony to drzewa względnie długowieczne – dożywają spokojnie 250lat. Chyba, że w międzyczasie zdarzy się siekiera. Lub śmiertelnie niebezpieczny patogen – Hymenoscyphus fraxineus.
Wymieranie jesionów
Pierwszy atak choroby grzybowej, wywołanej przez Hymenoscyphus fraxineus odnotowano w Polsce w latach 90-tych (patogen zidentyfikował nasz krakowski profesor UR Tadeusz Kowalski). Epidemia rozprzestrzeniła się szybko po całej Europie, wykończając prawie 70% jesionów występujących w lasach.
Najbrutalniejsze w skutkach są sytuacje, w których patogen dostanie się do jesionowej szkółki – młode drzewka giną w przeciągu jednego sezonu wegetacyjnego. Stopniowo jednak odławiane są okazy, wykazujące odporność na patogen – to one stały się matecznikiem dla nowej generacji jesionów, którym Hymenoscyphus fraxineus niestraszny.
Jesiony ogrodowe
Dla wszystkich, którzy darzą jesiony sentymentem, lecz 40-sto metrowe drzewo przekracza pojemność ich ogrodów, hodowcy przygotowali kilka ciekawych odmian o co najmniej 4 rozmiary mniejszych od oryginału:
#1 Jesion wyniosły /Fraxinus excelsior/ 'Nana’ – najmniejszy z ogrodowych jesionów o zabawnej formie lizaka. Szczepiony na pniu osiąga najczęściej wymiary: 4m wysokości na 2-4m średnicy korony.
#2 F. excelsior 'Pendula’ – dorasta do 10m przy podobnej średnicy korony o pięknym, malowniczym pokroju parasolowatym z pędami zwieszającymi się w stronę podłoża. Idealne w roli naturalnej altany w pobliżu ogrodowego stawu.
#3 Jesion mannowy /F. ornus/ – również 10m wysokości i 8m koronie. Ma uroczą, zwartą kulistą formę, szczególnie atrakcyjną na przełomie V-VII, kiedy gęsto pokrywa się białymi wiechami kwiatostanów.
#4 J. pensylwański /F. pennsylvanica/ 'Aucubifolia’ – bardzo odporna i tolerancyjna odmiana o unikatowych, żółtonakrapianym liściach. Rosnąc samotnie osiąga szybko wysokość 15m, posadzony w grupie z innymi drzewami i krzewami dorasta do 10m.
#5 F. pennsylvanica 'Crispa’ – kolejna ciekawolistna odmiana jesionu. Z powodu mocno skróconych międzywęźli liście układają się na pędach pod różnymi kątami, sprawiając, że z oddali kulista korona wygląda jak wypełniona abstrakcyjną strukturą wielopłaszczyznową.
Jesiony są ważnym elementem łańcuchów troficznych. Ich pojawienie szybko wzbogaca i wzmacnia lokalną biocenozę od owadów przez płazy po ptaki i dzikie ssaki. Jeśli zatem marzą nam się w ogrodzie np. żaby, zaprośmy do siebie najpierw jakiś jesion.
